Clinica di Pronto Soccorso i Italia

Kragebeinet. Dette beinet som overfører krafta frå armen til brystkassen, kan ryke. Spesielt er sjansen for det stor, når ein trynar på sykkel i Italia. Ein treng ikkje delta i Giro d'Italia, for å havne der. Er ein norsk, 80 år og kastar seg på ein off-roader der fanden sitter gøymd i frambremsa, er oddsene høge for litt av kvart. Og ein ting veit eg nå: Asfalten er ikkje snillare i Terracina enn på Husnes. "Du må på sjukehuset" sa min venn, sjukepleiaren.Ho visste kva ho snakka om. Ho hadde sett skrale kroppar før. 10 min i taxi, og vi var der. Det var og 25 italienerar som satt med blodige kroppsdeler og bivrande hjerter på venterommet. Blir ein lang dag/kveld med venting, tenkte eg. Eg tok feil. Straks min nordiske, kvitbleike lekam blei observert av signorina bak glasluka, blei alle mine bekymringar gjort til skamme.Ho opna døra og inviterte meg inn. Då eg tok fram mitt europeiske helsekort og norske legitimasjon, strålte ho. Så gjekk alt slag i slag i eit tempo som eg ikkje visste søritalienere hadde kapasitet til. Røntgenbilder og diagnose openbarte seg prompte: Frattura dell'estremita` acromiale della clavicola destra. Altså brekt kragebein.

Ute på venterommet igjen. Ferdig. Italienerne med blødende kroppsdeler satt der framleis og venta i køen.Det må vera min sjarme, tenkte eg. Nei det var nok pengene, sa mi hjelpsomme venninne. Ho har vel rett. Men kjekt var det ikkje

To flagg på balkongen

I 1966 budde eg  på Hatleberg Studenthybelhus i Bergen. Der flytta  kona og eg inn i 1964 etter mitt første studieår på UiB. Då var Hatleberg nytt, og me syntes det var ein flott stad å bu. To rom kvart på 10 kvadratmeter, og med bad. Kjøken delte me med to andre ektepar pluss ein hybelbuar.

Den 16. mai fekk kona, av ikkje ukjende grunnar, fødselsveer. Prosedyrane for å koma seg i tide til Kvinneklinikken på Haukeland, var noko me hadde øvd på dei første maivekene det året. Ho hadde simulert veer, eg hadde teke tida mellom dei. Når ho simulerte veer med 5 minuttars mellomrom, var det for meg å prøva å gå kontrollert ned til telefonkiosken i kjellaren på A-blokka, putta kronestykke på automaten, og ringa drosjesentralen i Bergen som eg forlengst hadde funne nummert på. Det hadde eg skrive både inni handa og på ein papirlapp. Når dei tok telefonen på sentralen, var det å henga gaffelen på apparatet igjen. Dette var jo berre ei øving. Eg gjekk så 4 etasjar opp att, og låste meg inn i felleskorridoren til vår avdeling. Kan det nå, sa eg etter tredje forsøk.

Klokka var 20 den 16. mai 1966. Noko skjedde. Simulerer du, spør eg. Nei ikkje nå. Eg spring, seier eg. Nei roa deg. Eg tok av meg armbandsuret, og sette meg på kne på golvet ved sida av henne. Blir liksom meit fokus på tida når eg held uret i handa, framfor å ha det på armen. Klokka 22 var eg stiv i knea. No går eg og ringjer, seier eg. Men ennå ein halvtime skulle det gå. Då la eg på sprang ned i kjellaren. Telefonen ringde på drosjesentralen, den ringde og ringde til nokon sa hallo, men så kom eit samanhengande pipesignal i hornet. Kva var nå dette? Må eg improvisera, tenkte eg. Roleg, roleg, tenkte eg og. Men eg skalv slik på handa at det var eit strev å få nytt kronestykke inn i automaten. Det same skjedde. Siste kronestykke låg kleba inni venstrehanda mi. Ved tredje oppringing, fekk eg kontakt. Vi kommer om en stund, sa tøsen i telefonen. Kom straks, sa eg.

Eg tok 4 trappetrinn i steget på veg opp igjen. Hadde gløymt nøkkelen til felleskorridoren, og måtte ringa på. To ektepar og ein hybelbuar kom ut med store auge. Dermed var alle engasjert.

Drosjen kom, Svanhild blei avlevert på Kvinneklinikken, og eg vart forvist derifrå. Dette var ikkje far sin arena i 1966. Eg gjekk bortom Studenthuset Alrek som låg like ved klinikken. Kjende fleire medstudentar som budde der, og som alt hadde tjuvstarta på 17. maifeiringa.

Ut på dagen (13.30) 17. mai fekk eg og grunn til å ta ein skål. Ikkje for dagen, men for sonen. Kjetil var fødd. 
Sidan den gongen har eg ofte teke ein skål på det klokkeslettet den 17. mai.

Nå er begge desse to menneska som betydde så mykje for meg, gått ut av tida. Men framleis skal eg dobbelflagge på nasjonaldagen. Det har eg gjort i mange år. Det eine flagget er for grunnloven, det andre og for meg langt viktigaste er for sonen min Kjetil, som ville blitt 57 år i morgon.

Dyneskifte

Å komme frå hytteseng i påskefjellet til heimeseng i Heiamyro, krev sin mann. Hadde eg vore kvinne, ville eg tru eg var kommen i overgangsalderen. Såvidt eg veit om klimateriet får det svetten til å pipla både dag og natt. Men eg har jo ikkje endra på kjønnet mitt, så eg konkluderer med at tida er inne for å skifte dyne. Eg leitar fra gardintrappa i boden og klatrar til øvste hylle i garderobeskapet. Eg er heldig. Der finn eg det eg leitar etter. Å finne det ein leitar etter når heile livet mitt er flytta til leilighet, er ikkje kardagskost. Ofte gir eg opp. Går og kjøper nytt for så å oppdage att det sakna dukker opp att. Sånn heilt av seg sjølv. Og så har eg to av det slaget.

Men sommardyna fann eg. Øvst i garderobeskapet, dit auga mitt ikkje rekk til kvardags. Eg vart glad, for å misse sommardyna ville vore eit uerstatteleg tap. Eg kjøpte ho i Beijing. Eg og kona deltok begge på silkefabrikken i produksjonen. Vi var med og trekte silketrådane som silkelarvane nett hadde spunne. Trekte dei ut i mange lag til ei 1,40 x 2m stor silkedyne.

Før ho blei vakumpakka i kofferten min, var ho ein tur innom den kinesiske munken i pagoden vegg i vegg. Eg har brukt ho i 10 somrar, og drøymer sjeldan frodigare enn under den velsigna dyna. Så denne munken var nok ein trollmann. Buddhist var han i alle fall. Han visste kva som skulle til for at tilværet mitt i Heiamyro skulle nærme seg nirvana. Eller iallfall transpirasjonsfattige netter.

Påsken 2023

"Å er det deg?" sa min trufaste scooterkøyrar gjennom 30 år. "Eg trudde du var i syden", sa han og. Jo eg er der stundom. Men eg må variere, meiner eg. Meininga var eigentleg å gå dei 2 km frå riksveg 9 inn til Samlebu, som eg kalte hytta mi i 1993. Men slik blei det ikkje. Gunleik tilbaud meg heidersplassen på scooteren, og det kunne eg jo ikkje motstå. Mens Lars sat og rista på toppen av bag- og ryggsekkhaugen i tilhengaren, sat eg komfortabelt og kosa meg i høgsete bakerst på scooteren. Fjæringa var framifrå og fjellet var som ein draum. Sjeldan har eg sett meir snø, korkje i terrenget eller på hyttetaket. Målestauren min utanfor hytta, viste ei djupne på vel 2 meter. Det er nok til at eg kan rekne med snø der til langt ut i juni. Det har hendt før at bomvegen inn som ikkje vert brøyta om vinteren, måtte fresast opp slik at vi fekk brenne bål der på St. Hans kvelden. Men dette har berre hendt ein gong dei siste 30 åra.

Vi var mange på hytta. 3 studentar frå Bergen kom med ekspressen og 5 frå Husnes i 2 bilar. Ja og ein 5 mnd gammal Jack Russel terrier som kanskje var den som tok mest plass og fekk mest merksemd. Balto må pisse, Balto vil ut.Balto skjelv i knærne. Vi var mange observatørar. Dotter og svigerson har overteke hytta nå.Eg er med som gjest. Stressklumpen i bringa er nesten borte, samanlikna med slik han ofte vrei på seg i hine hårde dagar då me kom fram til Samlebu. Nå er det min tur å la dei andre ta riggejobben. Eg skjerpar meg for å utføre kunstykke det er å gi slepp på ansvar. Det er noko som må gå seg til. Eg er på god veg. Magnhildshellene har i alle år vore eit turmål for meg. Det er ein stad inne på fjellet der etter segnet eit brudefølgje omkom i snøstorm og uvær.

I år stod eg over turen dit. Kanskje det har noko med alderen å gjera. Det såg brattare ut i år enn før. Mine turar denne påsken gjekk ikkje så mange km vekk frå hytta. Og eg heldt meg stort sett under kote 1000 moh.Så livet endrar seg. Men grilling over bålpanna og raudvinen i glaset var like lett å nyte som før. .

Eg treng ikkje smøreteam

Eg har leita fram skia. Dei blei med meg på flyttelasset og låg innst i uteboda. Dei er av typen Landsem smørefrie. Dei er gamle, og så er eg. Å gå på nye ski i påsken, ville vera for ambisiøst. Dei er trufaste desse skia, og har fulgt meg på turar. Både høgt og lågt. Dei var med meg då eg gjekk på Hardanger vidda med min venn Helge. “Du må kjøpa deg fjellski med stålkantar”, sa han. Eg gjorde det. Men dei måtte eg jo smørje. Det vart eit griseri, særleg i påska når snøen var våt og klisteret var klissete. Det var som om Swix klisteret innvaderte heile ryggsekken min, og dei trusene som presumtivt framleis skulle brukast, klistra seg fast på unevnelege stader på kroppen. Det fremja ikkje kjærleikslivet. ”Kan du ikkje heller starta med slalom”, sa kona. Der smørjer dei med Swix Glider. Slik kunne eg ikkje leva. Stålkant skiene vart hengd på hytteveggen, der dei framleis heng. Til helga blir det smørefritt igjen. Mang ein gong har eg hengd i tau bak fullasta snøscoter dei 2 km det er frå Riksveg 9 og inn til hytta vår. Eg ba telemarkingen som stod for transporten, om å ta det med ro. “Eg er oppvokst i fjæresteinane på Haugalandet”, sa eg. “Og så har eg korkje stålkantar eller stålnerver”, sa eg også. Aldri gassa vel Gunnleik meir på enn når eg sa slikt. I 2003 var eg 60 år. Eg stod ved parkeringa å venta på scootertransporten. Ein 80 åring kom å åtvara meg. “Du er for gammal til det der “, sa han. Sjølv la han i veg innover i sporet som om det var han som var 60. På palmelaurdag skal eg avgarde igjen.På gamle trakter. Nå er eg 20 år meir enn 60. Eg har dei same skia med meg. Eg skal ikkje henga i tau bak scooteren. Eg skal leggja i veg innover mot hytta som om eg var 60. Det får bære eller briste. Min ven frå 2003 reknar eg ikkje med å treffe. Men kven veit. Dei er seige som klister nokre av dei telemarkingane. 

Heimreise

Telefonen ringte. “Hola”, sa stemmen. “Eg er transporten din til flyplassen og blir 40 min for sein”, sa spanjolen. Han meinte eg kunne ta det med ro. Eg tekte på seteplassen min i Norwegianflyet. Skulle den stå tom og til inga nytte heile vegen frå Alicante til Bergen? Eg prøvde meg på positiv tenking. Prøvde å koble meg frå mine indre negative dialogar. Tenkte at dei i nabosetet ville få betre plass, og at Norwegian jo ikkje tapte pengar sjølv om eg uteblei. Det var ikkje lett. Eg held meg ofte til Norwegian når eg er oppe i lufta. Dette selskapet som trauste Kjosen starta og dreiv i så mange år, og som på underleg vis framleis skranglar og går. Jo eg har vore trolaus såklart. Brukt seter i både Ryanair, KLM, Easy Jet og andre billege flygemaskinar. Konseptet med fråværande service og minimal bagasje har tiltala meg. Her må ein klare seg sjølv i både initieringsfasen, planleggingsfasen, gjennomføring- og oppfølgingsfasen og i evalueringsfasen. Det einase selskapa gjer er å frakta meg fra A til B, og så selgjer dei rødvin og cognac på nokre pitte små svindyre plastflasker. Eg hadde investert i ny bagasjevekt før turen. Ville vera trygg på at eg fekk utnytta alle tilletne kg i håndbagasjen. 10 kg og 55x40x23cm er de strategiske måla for begge kjønn. Ja og så ei lita sminkeveske som eg kan putta under setet framføre meg i flyet. I lufta er tyngda av flykroppen avgjerande. Oppoverkrafta må vera større enn nedoverkrafta, iallfall i starten om dette skal bli ei vellukka reise. Nedoverkrafta er bestemt av vekta av fly me innhald. Difor er det avgjerande at passasjerane ikkje er overvektige. Kvar kroppskilo, og nokre har mange, tel. Her har selskapa eit uutnytta potensiale for inntening. Personen sin BMI kan vera eit framifrå avgiftsgrunnlag for å auke innteninga. Dette vil vera eit enormt insitament for slangking. Nett som boksarane må slanke seg før innveging framfor ein kamp, vil folk eta seg ned før dei entrar vekta til flyet. Når ein tenkjer på at fedmeepidemien står for rundt 5 % av dei totale helsekostnadene i industrialiserte land, kan såleis flyselskapa stå oss bi i denne kampen. Då kan innspart del av helsebudsjettet vårt overførast til f.eks. Norwegian. Sist mandag reiste eg frå Alicante til Bergen. Eg rakk flyet i tide og glei saumlaust gjennom og forbi alle køar. Noko innveging vart det ikkje. Hverken av kofferten eller av meg.

Då heile verda velta

Eg legg den broderte duken på kjøkkenbordet, seier Svanhild. Trur du det hjelper, spør eg. Tja seier ho, kanskje om eg set tekanna eg arva frå mor oppå duken. 

Så ringer det på døra. Visninga er igang. Det strøymer på med store familiar. Storfamiliar. Dei skal saumfara heimen vår, sjå om den er verd å satsa pengar på. 

Heimen vår der me har fostra 3 born, levd, krangla og elska i 44 år.

Heimen vår, der me fann styrke, glede og vilje til å leva. Der vi fann livsgleda.

Folk myldrar rundt oss frå kjellar til loft. Svanhild står ved sida av meg i stova. Ho er spent og rettar litt på bordduken. Ho smiler og svarar folk på spørsmål. 

Så tek ho meg i armen. Ho senkar stemmen og seier som om ingen andre skal høyre det. Ho vil ikkje øydelegge for visninga. 

"Eg blei så svimmel" seier ho. Sett deg, seier eg..

Og så datt ho. 

Heile verda datt. Verda rasa saman. Det var heile huset som brast, heile forstanden som skaka i hovudet mitt. 

Ring, ropte ein. Kva skal eg ringa, sa ein annan. 113, gaula eg. 

Eg knyta nevane saman og tenkte hjerte massasje, kordan var no det. 

Eg høyrer raske bein komma opp frå kjellaren. Ein ambulansearbeidar som trudde ho var på visning. Ho var ikkje det. Ho var på livredning. Ho redda Svanhild frå å døy på stovegolvet i heimen vår søndag 30.01.22 kl 13.30. I heimen vår i Haugavegen. 

Joda. Ambulansen kom, helikopteret kom, ho var på Haukeland etter kort tid, dei opererte den sprengde hovedpulsåra. Det var mange heltar. Men kvinna på golvet i heimen vår som pumpa og pumpa på Svanhild sitt hjarta, var ho som tok døden bort frå Svanhild. Ho jaga han vekk denne døden som elles ville gjort meg  så ulideleg vondt. 

Er det eit helikopter? undra Svanhild seg alltid når ho høyrde rotorslaga som braut sund vinden på helikopterplassen ofte nederst i Haugavegen. Ho hadde stor medkjensle med dei som var i ein slik tilstand at dei måtte fraktast avgårde i slik ei hast. Denne gongen høyrde ho ikkje helikopteret, nå var det ho som hadde det travelt. Etter 13 minutt og fleire hjertestansar var ho framme på Haukeland. CT, aorta disseksjon type A og 5 timar på operssjonssalen. 

Det var ein vanskeleg operasjon, sa to av kirurgane som snakka til meg etterpå. Takk, tenkte eg. Det var ein vanskeleg operasjon, gjentok dei. Takk, sa eg. 

Dotter mi køyrde meg til Bergen. Ferja over fjorden har aldri hatt dårlegare framdrift. Vegen over Hålandsdalen har aldri vore smalare og svingane aldri så forbaskade uoversiktlege. 

Vi fant pårøranderommet. Når eg opna døra og kjende varmen frå bergenske barn og barnebarn som alt var komne, gav eg meg ende over. At familien er viktig visste eg, men at dei kunne være til slik støtte, visste eg ikkje. Nå veit eg det. 

Me fekk møta Svanhild berre timar etter operasjonen. Då låg ho til oppvarming. Heile lekamen vart nedkjølt under operasjonen. Ho hadde slangar inn i dei fleste kroppsåpningar og inn alle dei andre plasser der opningar vart laga etter behov. Eg såg ikkje slangane, eg såg ikkje skjermane, eg høyrde ikkje  surklelydane. Eg såg Svanhild. Eg såg at ho levde. Såg at kona mi som eg traff i 1959, ikkje hadde gått frå meg denne iskalde januardagen i Bergen.