Tronge kår for tigging i Kina

I Kina tiggar ikkje folk. Iallfall ikkje offisielt. Og slett ikkje i Beijing. Der vart det rydda grundig opp før OL i 2008. Det var ikkje tiggarar, frisørsalongar (les: horehus) og uregistrerte gateseljarar, kommunistane ville visa verda. 

Det vart tøffe tider for dei fattige. "Om de ser tiggarar, så ikkje gi dei pengar", sa guiden vår. Han meinte at det oftast låg organisert kriminalitet bak tigginga. "Dei som tiggar, gjer det for dei kriminelle", sa han.

Eg såg tiggarar, men ikkje så mange. Dei såg fattige ut, og dei mangla oftast nokre kroppslemmer. I Shanghai såg eg ein ved nedgangen til Metroen. Han rista varsamt på ei lita korg med nokre få fen i. Då eg fekk augekontakt med han, var det som om korga vibrerte ennå litt raskare og som om håpet om eit par fen til i korga, mest hadde redda dagen hans. Eg tenkte på kva guiden vår hadde sagt, retta ryggen, lot blikket fokusera så langt fram i tunnelen som råd var, og gjekk med raske om enn skjelvande steg, vidare. Tiggaren sank saman bak meg.

Dei fattige i Kina bur ikkje i byane, trøysta eg meg. Hadde det endåtil vore ein fattig bonde, ville eg sjølvsagt ha gitt så det monna. Men bøndene bur jo på landet, og dit kom ikkje eg denne gongen.

Der bur dei 600 - 700 millionar fattigfolka, etterkommarane etter dei som støtta kommunistane og Mao under borgarkrigen. Skammeleg å tenkje på at kommunistane i så måte har svikta "sine eigne" støttespelarar.

Eg returnerte til same trappa i undergrunnen, seinare på dagen. Tiggaren sat der ennå. Han såg ikkje på meg nå. Han virka svak. Kanskje han var rusa, kanskje han var ein kriminell som visste å te seg. Kva om han var ein fattig bonde som berre hadde sine 1000 yuang i året å leva for. Då trengde han litt påfyll. Kva om eg tok litt av NAV-pengane mine og heiv i korga hans. Då kunne han kanskje flotta seg med ei risbolle til kvelden.

Eg bestemte meg for det. Fyren var ein bonde som trengde hjelp. Eg fann nokre jiao i eine lommen på North Face jakka mi som eg tidlegare på dagen hadde pruta ned så vellukka. I den andre lommen fann eg  ein setel det stod 2 yuan på. Den la eg attende. Eg trur ikkje bønder skal over-subsidierast, heller ikkje i Kina. 

Bonden skvatt til, og takka meg trur eg. Så hasta eg opp trappa for ikkje å mista kona som alt var på gateplan. "Kor blei det av deg?", sa ho. "Eg måtte berre knyta skoen", sa eg. For slik er det: Reisevante folk gir ikkje pengar til tiggarar. Iallfall ikkje offisielt.  

Staken skal fram og busken skal pyntast

Nå er han her igjen, adventlørdagen. Aldri har den dagen kome tidlegare enn iår. Dette er dagen då store forventningar og høge krav, blir stilt til mannen i huset. Fleire oppgåver av utfordrande karakter ventar.
Adventpynten. Gjennom eit langt liv med det stadig tilbakevendande spørsmålet: Kor er adventstjerna, staken og resten av den lillafarga pynten i år mon?, så har eg lært at intelligente system og pedantisk orden på roteloftet kan lysa opp i den mørke novembertida. Nå er alt så enkelt at det berre er å senda barnebarna opp den vertikale hønsestigen til roteloftet, og ropa etter dei nokre greie instruksjonar. Så kjem dei nedatt med den eska som det står "Nybrent Kronekaffe" på. Oppi den ligg alt som skal til for å pynta stova til advent. Eg som alt har henta inn verktøykassen med skrujern, elektrikarteip og voltmeter,  skal då raskt kunna få innhaldet i Kroneeska opp i vindauge og i vinduskarmar. Det gjeld om å ta tak i dette før butikkane stengjer. Det er alltid ei pære som ikkje har klart seg gjennom sommaren på roteloftet.
Så er det utejobben. Å pynta busken. Det skreiv eg uttømande om den 27. november i fjor. I år er det berre å slutta seg til, og kjenne på om det går like greitt som sist gong. Slike erfaringar nyttar eg til å registrera om aldringprosessen i bein, armar og hovud har gått på fram. Dette veit eg ikkje svaret på før i ettermiddag. Då tek eg fram den grafen der eg merkar av meistringsnivået som funksjon av tida. I år fell jo grafane i heile EU-omradet, så eg er ikkje optimist når det gjeld mi utvikling heller. Men kven veit? Kanskje sit eg att med eit positivt stigningtal i grafen min. I såfall har ikkje pyntinga vore forgjeves.

Nye tider

Nokre seier at når ein har stilt klokka i samaband med reise, treng kroppen nesten like mange dagar som talet på timar klokka er endra, for å korrigera døgnrytma. Dei som seier det, fer ikkje med løgn. Eg stilte klokka 7 timar sist fredag. Eg har ennå eit stykke att før eg blir meg sjølv igjen. I staden for å kosa meg under mi nye kinesiske silkedyne framover føremiddagen, står eg opp i 6-tida. Då har eg alt vore vaken i ein drøy time.  Vaken, men ikkje tilrekneleg.
Det var i ein slik tilstand at det glapp ut av meg ein merknad om å vaska huset, då eg hakka toppen av frukost egget idag. Ideen som må ha oppstått grunna melatonin-mangel i hjernen, blei godt motteken på kjøken. Eg kjende med ein gong eg sa det at eg hadde formulert meg idiotisk. Det var jo ikkje så bokstavleg meint. Men sagt er sagt og bordet fangar. Frukostbordet.
Då eg veiva over parketten med langkosten, kjende eg tydleg at eg ikkje er skapt til slikt. Menn er skapt for noko anna. Klyve på taket, grave i hagen, skifte til pigg dekk og andre maskuline oppgåver. Det er kvinnehjernen som er programert for hus- og klevask. Alt dette såg eg skinande klart i jetlag-rusen min. Og då svetten pipla som verst innanfor singletten, og dråpane hang som perler i nakkehåra, tenkte eg at kona mi skulle vore kineserfrua. Då hadde ho nok ikkje sett meg til husarbeid - trur eg. For i Kina er kvinnerollen så tradisjonell at sjølv møydomen vert sett i stand att før giftarmålet. Eg veit ikkje, det er berre noko eg har lese.
Men eg har og høyrt at klokker er skrudd på i Kina nå. Tida har ikkje stått stille der heller. Det starta med Mao, som forventa at også kvinnene skulle ut i arbeid. Det var inga tilbod, der var eit krav. Hans regime styrka kvinnene si stilling i yrkeslivet. Nå vil dei ut og til topps der og. Dei vil gjera karriere. Dei vil ha profitt. Og ingen ønskjer visst at klokka skal skruast attende.
Det er ei plage med denne klokkeskruinga, denne nye tida. Eg kjenner det på kroppen.

Midtens Rike - 中

Eg sit på flyet. Finnair frå Shanghai til Oslo via Helsinki. Kinaturen er slutt. Eg prøver samla tankane for å rekonstruera i pensjonisthovudet det eg har vore med på desse 10 dagane. Det er ikkje lett. Inntrykka har vore så mange og så mektige. Dei har kome så tett på kvarandre at vetla vetet har hatt meir enn nok med å følgja med og følgja opp. 

Eg tenkte å skriva blogg kvar dag på heile turen. Hotella hadde jo kabla internett på romma og Wifi i resepsjonane, men akk så er det slik at Kina sensurerer kva sider ein har tilgang til. Eg fekk ikkje opne korkje facebook, eller Googleblogg sida mi.

Eg har besøkt 3 byar i Kina: Beijing, Xian og Shanghai. 

I Beijing var det god plass både til meg og alle dei 19 mill. kineserar som lever der. Gatene var breie avenyar, og biltrafikken var til å leva med. Der regulerte ein trafikken på dei 5 arbeidsdagane slik at siste siffer i bilen sitt reg. nr bestemmer kven som får køyra den dagen. Er siste siffer 2 og 5 får ein ikkje køyre på mandagar, osb. På fredagar får ikkje dei køyre som har siste siffer 1 og 4. Men sidan 4 er teikn for dauden i Kina, har svært få ei slikt nummerskilt. Difor var trafikken stor på fredagar. I helga får alle køyre. Då set familien seg i bilen med sitt einaste barn og legg ut på helgetur. 

Eit barn er det ein skal ha i Kina nå. Iallfall i byane. Bøndene, som ein kallar alle folk som bur i rurale strøk anten dei jobbar med jorda eller er i fabrikkar, har lov å ha 2 og kanskje 3 barn. Om ein overskrid desse grensene må ein betala. Og det er dyrt å forplanta seg i utide. Ein eingongssum som varierer frå nokre 100 yuang til mange 10-tusenar. For barn nr 1 får ein barnetrygd og fri skule, men ikkje for dei barna i familien som overstig lovleghetsgrensa. Eg lurer på korleis neste generasjon kineserar kjem til å te seg. Herregud som dei såg utskjemde ut desse eineborna som fekk alt dei ville ha både av materiell og emosjonell merksemd.

På den himmelske fredens plass hadde Mao sneke seg inn. Han hadde jobb der med å ta imot turistar. Om det eigentleg var han eller om det var ei plastdukke, fekk eg ikkje heilt utav guiden. Han var uklar på det punktet. 2000 kineserar stod i kø og ville sjå han. "Dette giddar eg ikkje", sa eg til Lei, guiden vår. Då blei Lei glad. Han gadd det heller ikkje. I staden gjekk med til den forbudte by og så til Kolhøgda. Denne høgda som er 46 meter bygde keisar Yongle av Mingdynastiet for å skjerma for nordavinden. Han meinte å kunne spara kol til oppvarming sidan denne høgda ville skjerme for den kalde nordavinden. Keisaren var korkje meteorolog eller geolog, så dette blei berre tull. Det blåste framleis som huen over den forbudte by.

Den kinesiske muren var skrevsom. Kona hadde for korte legger til å rekka neste trinn, særleg i nedoverbakken. Eg har alltid hold mykje av både legger og lår hos kona, men her kom ho til kort. Lårkort, bokstavleg tala. Men sidan me framleis hadde inne rompetrappesklietekknikken fra tidleg 50 talet. Frå den tida me var hos besteforeldrene i juleselskap. Den redda oss ned frå Den kinesiske mur. 

Xian (den vestlige fredens by)er ein liten by i Kina. Berre 6 mill menneske. Me drog dit med nattog frå Beijing. Softsleeper kalla dei det. Forventningane var høge, og i kaoset på den vestlege jernbanestasjonen i Beijing, såg eg fram til ei luksusnatt på 1. Klasse. Den kvelden kom min Gamle Danske skikkeleg til sin rett. Aldri har han hjulpe meg meire enn nett då. Og det forenkla jo heile kveldstoalettet idet eg gav blaffen i både pyjamas og bluferd. Kupeen var for 4 og ingen skjulte noko som eg ikkje hadde sett før.

Xian har muslimar. 600000 som er etterkommarar etter arabarane. Dei kom Silkevegen frå Europa til Kina for over mange tusen år sidan. Xian var det kinesiske endepunktet på silkevegen.  Dei kinesiske muslimane virka ikkje fanatiske. Eg så korkje hijab eller burka, men eg såg eit yrande folkeliv i den muslimske bydelen i Xian. Likevel sa kinesarane at dei frykta mest muslimane. "Tibetanarane er ikkje eit problem, me gir dei berre litt meir sjølvstyre så roar dei seg nok, men med muslimane er det ikkje så enkelt...". Sa kinesarane.

Xian har krigarar. Soldatar i 1000-tal. Dei er laga av terracotta, og vaktar keisargrava. Keisaren som vart gravlagt for 2200 år sidan, var vokta av desse fantastiske figurane. Dei var i 1:1 målestokk og vel så det, med hestevognar, bueskyttarar og infanteri. Ingen av dei mange tusen til nå framgrevne soldatane var like å sjå til Alle var sannsynlegvis laga ut frå levande modellar. I tillegg var også dei titusenvis av bønder som hadde laga desse djupe gravene, gravlagd levande etter jobben. Mange offer var der og, og det var ikkje berre dyreoffer.

Guiden vår frå Beijing skjøna ikkje kva kinesarane i Shanghai prata om. Dialekten dei 22 mill innbyggarane snakkar her, er spesiell. Men sidan alle kinesarar lærer riksspråket, Mandarin, kan dei likevel kommunisera. Flyet frå Xian til Shanghai tar 1,5 timar. Det er som å komma til ei anna verd. Shanghai er ein av 5-6 økonomiske friområder i Kina. Der har utlendingar lov å investera. I Shanghai trur eg dei driv mest med pengeflytting. Og dei bygger seg statussymbol i form av eventyrlege høghus som alltid skal vera verdas høgaste, men det er ein kamp som ikkje er mogleg å sigra. Nokon har alltid eit høgare hus under bygging. Me var til topps i det som eingong var verdas høgaste, me var i 88. etage. Men det er for ingenting å rekna nå lenger. Som fysikar let eg meg imponera av heisen som rasa i 9m/s oppover, og sikkert ennå raskare nedover. Og akselerasjonen? Nei den kunne eg ikkje kjenna.

I Shanghai kan ein ikkje gå seg vill. Sjølv om ein aldri veit kor ein er, har ein taxien berre 1 minutt unna og den kinesiske adressa ein skal til , ligg i lomma. Då kjem vi fram til rett stad. Elles er ein heil fortapt. For korkje drosjesjåførar eller andre kan norsk. Engelsk trur eg dei er ennå svakare i. Men ein ting har eg lært: Seier eg Nihau og smiler når eg viser sjåføren adressekortet, går det bra. Og det går fort. Farleg fort.

Eg sit framleis på flyet. Det er ei dagflyging. Me flyg med sola i helane på oss. Lyset er vår følgjesven. Folk trekk på seg sovemasker nå. Dei vil roa seg etter kyllingen, risen og raudvinen. Eg vil ikkje det. Eg vil ha med meg Krasnoyarsk, Irkutsk, Abakan og høgda over bakken. Sova kan eg gjera i Haugavegen, trur eg. For eg har sovetabelettar i veska. Med dei skal eg lura tidssoneskiplinga.

Nå tingar eg meg ei flaske raudvin til og skålar for grensekrysinga over til Russland.

Farvel Kina, Midtens rike som dei kallar landet sitt. Og sanneleg er dei inne på noko. Vesten kjennes i dag som ein utkant. Jorda er firkanta og midt i den ligg Kina, Midtens rike, omtrent slik dei skriv navnet på landet sitt: 中