Kvitvin og etterklang

Eg sit åleine på altanen. Glaset med kvitvin står halvfullt – eller halvtomt, alt etter dagsform og filosofisk innstilling – og lufta har ein sånn ro som kjem når huset har vore fullt av liv, og plutseleg ikkje er det lenger.

For berre ei stund sidan var her latter og lått. Eg har hatt besøk av jentene mine – dotter og barnebarn, fleire generasjonar med livsglede, tydelege meiningar og varme smil. Eg seier jentene mine med eit visst alvor. For sjølv om eg ikkje eig dei, så bur dei i hjartet mitt på ein måte som berre dei kan.

Slikt gjer noko med ein. Det var ikkje store programmet – litt prat, litt mat, ein is som nesten smeltar i juli- varmen her på altanen i Seniorsenteret.  Men det var ekte. Og det gjer meg mildt oppløfta. Dei unge pustar liv i gamle minner. Iblant tenkjer eg: "Eg var jo slik eg òg – ein gong."

Eg hugsar den tida då eg sprang, bar, planla såg framover med ein sjølvsagt idé om at alt låg føre meg. No ser eg mest attende. Men det er ikkje berre vemod i det – det er òg glede. Eg har noko å sjå tilbake på. Det har vore levd, alt dette.

Ingen spør meg lenger om kvifor håret mitt er kvitt. Det er ingen mysterium. Det kjem av vêr, vind, gener, erfaring – og litt ungar, for å vere ærleg. Det kjem av å ha elska og mista, ledd og levd, og stått i storm utan å gå heilt skeiv.

Når dei har gått, dei yngre og dei større, og det blir stilt i huset att, kjem det ein slags etterklang. Eg kallar det ikkje einsemd – det er meir som ein stille ettersmak av noko godt. Eg treng det. Eg smattar på minna som ein god vin, og tenkjer at det er godt å vere den som får besøk. Og endå betre: den som blir hugsa.

Eg reiser meg etter kvart. Glaset er tomt no. Eg vaskar ikkje opp med det same – det får stå som eit vitne om at livet var innom, også i dag.

Stunder som varer lenger enn besøket

Dei er vaksne no, barnebarna mine. Tida har gjort det ho alltid gjer – rusla vidare, litt for fort, medan eg stod att og lurte på kor det blei av dei små hendene som klatra opp i fanget mitt. No har dei førarkort og eigne bilar. Og det kjennest både rart og vakkert. Men det finaste er kanskje at dei framleis kjem. På besøk. Til meg.

Denne gongen sat vi fleire rundt bordet. Av mine 9 barnebarn var det dei 3 yngste som kom denne gangen. Chili con carne i tallerkenane, eg hadde kokt etter beste evne – og dei åt med god appetitt og akkurat passe mykje skryt. Nok til at eg trudde på det. Eller ville tru på det. Eg skrudde opp høyreapparatet – eg ville ikkje gå glipp av noko. Praten, latteren, tempoet i stemmene deira. Ungt, ope, fullt av framtid. Seinare, då dei andre hadde reist, var det berre Kristina og eg att. Vi spelte Ubongo. Eg tapte – sjølvsagt. Det gjer eg nesten alltid, og det har eg blitt ganske god til. Ho lo, men heldigvis saman med meg, ikkje av meg. Eg kunne jo ha håpa at ho let meg vinne, slik eg gjorde med henne då ho var lita. Men nei. Det har ho tydelegvis gløymt. Eller så tenkjer ho kanskje at eg har godt av å tapa litt. Det kan jo henda – eg er jo ein moden mann, godt rusta for nederlag. Trur eg. Ho køyrde meg ut på tur òg. Bak rattet – trygg og roleg, medan eg sat ved sida og kjende meg ivareteken. Det var noko i den stille omsorga, den ubestemte kjensla av å vera viktig, som gjorde sterkt inntrykk. Så reiste ho òg. Eg stod att i døra, slik eg alltid gjer. Vinka, kjende det stikke litt i brystet – det gode stikket, det som tyder at ein har noko å sakna. Eg sette meg ned att. Tok ein kopp kaffi. Og tenkte: Eg er rik. Rik på kjensler, på minne, på ungdommeleg energi som får stå og dirra litt i lufta sjølv etter at dei er borte. Det er godt å vera bestefar.

Hardanger i håret og pannekake i magen

Eg har alltid meint at Hardanger ikkje er ein stad, men ein tilstand . Du treng berre ein bil, litt bensin, og ein invitasjon frå folk som meiner deg vel, og vips! – du er på veg mot fjord, fjell og familietreff. Denne gongen var det Øystese som kalla, og eg svara som ein gammal hund på plystrelyd: med logrande hale og godtruande blikk, klar for alt frå kake, hamburger og fartøyvern. Turen over Kvamskogen var ei reise rett inn i eit postkort frå 1898 – med fjellvatn, lauvskog, små sel og eit blikk mot Hardangerfjorden som gjorde meg patriotisk på ein måte eg ikkje heilt forstod. Framme i Øystese venta familietreff, og for ein bukett! Gode folk, trivelege menneske, latter som smitta, og pannekaker som steikte på bålpanne.

Røyken sveipte gjennom praten med lukt av tyrived og svie i augo. Me åt, me lo, og me prøvde å ikkje få smørklattar på slekta Magnhild.

Neste post: Fartøyvernsenteret i Norheimsund – og deretter, for dei som ikkje visste betre: rotur. Eg vart plassert i ronja, ein fireæring av ein strandebarmar med stor personlegdom. Eg hadde ikkje årer, berre instinkt – og heldt meg fast bakpå som ein sjølvopptatt skutefant, medan ungdom hang etter i tau og ropte “Du klarar det” . Eg var djupt konsentrert men det var endå djupare i fjorden, trur eg. Og så: bading. For som 82-åring har ein kanskje ikkje så mykje å bevise, men desto meir å passe på. Likevel fann eg meg sjølv vadande uti vatnet – ikkje akkurat Michael Phelps, men heller ikkje redningsoppdrag. Trusa kom av og på att med ein viss dramatikk, men utan skade på verken ære eller helse. Sjølvtilliten overlevde, så vidt. Dagen etter bar det til fjells – til Kjepso, ein plass der ingen skulle tru at nokon kunne bu. Men der det bur faktisk nokon, viste det seg.

Utsikta var velsigna, stilla var heilag, og føtene mine var ganske ferdige. På heimatt turen stoppa me ved det legendariske gullfiskvatnet ovanfor Fyksesund. Vanskeleg å forstå namnet på det vatnet. For eg såg ingen gullfisk. Turen vidare blei heftig og fartsfull. Eg sat fremst i bilen som ein pensjonert konge på inspeksjon, medan jentene i baksetet hylte – av glede og redsel – for sjåføren hadde bestemt seg for at fartsgrenser er meir ei anbefaling enn ei regel. Det er merkeleg kor mykje ein gammal kropp kan hente inn på ei helg: litt røyk i håret, grillpannekake i magen, eit fjordbad, og ein rotur med lett panikk – og så kjenner du deg som ein versjon av deg sjølv frå hine hårde dagar, berre med meir ryggstøtte og mindre impulskontroll.Eg reiste heim med lukt av bål i håret, sand i skoen og smilet på snei. Eg vart fleire år yngre. Eller i alle fall pittelitt. Og det held for denne sommaren.

Kollektivt

Det heiter å reisa kollektivt. Det høyrest edelt og nesten litt etisk ut – som ein slags moderne pilegrimstur, berre med bussapp i staden for Bibel. Ein deler både transportmiddel og samvit. På Vestlandet har det lenge vore slik at du får ei privat rundreise arrangert av Skyss og stort sett finansiert av Vestland fylke. Men ikkje i dag. I dag var det folk. Menneske. Ein god flokk, faktisk. Ungdommar med musikk på øyra, vaksne med sekkar og kvardagsblikk, pensjonistar med tryggheit i steget og ein småbarnsfamilie som fylte både to seter og halve luftrommet. Det kjendest nesten som rushtid – utan hastverk. Turen min byrja på Husnes Terminal. Eit namn som lovar meir enn det leverer. Det høyrest ut som eit knutepunkt for verdsreisande, men ser ut som ein betongbunker som Skyss arva etter tyskerkrigen. Det luktar noko udefinerbart – kanskje det er håplaus venting. Men i dag var det summing. Små samtalar. Noko levande. Bussen kom rullande inn som eit stille håp. Eg steig om bord saman med dei andre – folk med kvar sine grunnar til å reisa. Nokre skulle nok langt, andre berre til Dimmelsvik. Me bar alle på noko. Nokre bar det i ryggsekken, andre i auga. Ruta gjekk til Årsnes, ein slentrande veg langs fjorden, forbi småbruk med sauer, støtteordningar, campingvogner og traktorar med møkkavogn. Bak rattet sat ein sjåfør med stemme som ein lokal radiomann – trygg, roleg og full av den typen autoritet som får deg til å tru at ferja alltid vil venta på oss. Og frå høgtalaren tala ho – bergensdama som kunne ha vore Erna Solberg på sommarjobb: «Neste stopp: Dimmelsvik.» Ferje 1: Årsnes–Gjermundshamn. Me køyrde rett på ferja og fekk frontplass – som ein slags representasjon frå Distrikts-Noreg på delegasjonsreise. Ombord sat eg med ein kopp kaffi så mørk og tjukk at den kunne vore brukt som terrassebeis. Eg prøvde å lesa i ei bok om ein einsam mann som ligg med naboen, men måtte leggja ho vekk. Fjorden var vakrare, og Troikaen saftigare med sine lag av marsipan, trøffel og bringebægelé.

Gjermundshamn viste seg fram som det den er, korkje betre eller verre. Ein gløymd utpost. Bussen, som hadde venta trufast på ferjedekket, rulla vidare gjennom små tunellar, langs svingar og forbi fjøs med meir sjel enn mange nybygg på Laksevåg. Det var oss, vegen, Radio Norge – og så klart Erna: «Neste stopp er Gravdal.» Og eg som trudde ho gjekk av på Varaldsøy. Neste etappe tok oss til Venjaneset, og no byrja det verkeleg å likna ei reise i ein stillferdig vestlandsdokumentar. Bussen var framleis godt fylt. Folk kom og gjekk, men me var sjeldan færre enn ti. Ingen bilar i mot, berre sauer langs grøftekanten som såg ut som dei eigde både tida og landskapet. Me kom fram i god tid. Så god at eg byrja å lura på om eg var på feil dag. Ferje 2: Venjaneset–Hatvik. Endå ein overfart. Fjorden låg der – blank, taus og med evna til å få meg til å gløyma kvar eg skulle. Eg sat inne og åt ein bolle som hadde vore med på fleire ferjereiser enn meg. På nabobordet spelte ein mann sjakk mot mobilen sin. Han tapte – men tok det pent. Så kom Hatvik. Så Os. Så Nesttun. Så Bergen. Etter to ferjer, same buss og mykje ettertanke rulla vi endeleg inn i Bygarasjen i Bergen. Ingen steig på i Os. Det er ikkje lov. «Berre avstiging her,» sa sjåføren med radiorøysta. Det kjendest eksotisk. Prisen? 65 kroner med honnør og app. Ein særs rimeleg billett til tre timar og førti minutt med eksistensiell ro, vestlandsutsikt og lun refleksjon over det kollektivt kollektive. Kvifor reiser ikkje fleire slik? Kanskje dei ikkje veit at bussen faktisk går – både langt og ofte presist. Kanskje dei aldri har opplevd luksusen ved å reisa utan stress, i godt selskap, gjennom landskap som er betre enn Netflix. Eller kanskje dei berre ikkje finn Husnes Terminal – Noregs kanskje mest minimalistiske krigsmuseum.

Om å leva - og lika det

Eg har lært at livet ikkje kjem i store jafs, men i små bitar – og det gjeld å smaka på dei medan dei er ferske. Så sommaren hittil? Ja, han kom som ein engel når han kom. Som ein gammal kjenning som veit at han ikkje treng gjera seg til. Eg sit på altanen, drikk kaffi, og let dagane gli forbi – ikkje forbi meg, men gjennom meg. Og medan eg sit slik og smakar på sommaren, kjem minna frå ein annan stad og ei anna tid. Frå garden på Myklebust, sør for Haugesund. Der gjekk eg barføtt i graset, med mjølkebøtter og brennmanetar i tankane (dei sat i sjela, sjølv om dei heldt seg til sjøen). Kyrne stod og brumma på beitet, og eg – ein gutunge med visne nevar – sat på krakk og mjølka, rett i spannet. Ingen maskin, berre hand og jur, mjølkestraum og flogesurr. Det var hardt arbeid, men òg ei rytme. Ei ro. Eit slags urtrommeslag som eg enno kan kjenna i fingrane. Sidan den gongen har eg gått mange stiar – frå beitemark til bygate, frå møkkalukt til parfyme av fransk sennep. Denne sommaren tok eg turen tilbake til København. Igjen. Det har blitt ein tradisjon no, nesten rituelt. Jazzfestivalen i juli. Eg har vore der så mange gongar at eg snart får fast plass ved bordet på Bartofskafé

Der sit me – eg og ho eg held i handa – og lyttar til gitarar som riffar og bass som svingar som ein halvvåt badekåpe i sommarbris. Me har drukke kald kvit, nikka til rytmar me ikkje heilt forstår, og hatt det uforstyrra godt. For kva meir kan ein krevja enn å få vera til stades i sitt eige liv, med musikk i øyret, kvitvin i glaset og gode vener rundt bordet. Heime har det òg vore hygge. Grill i hagen, latter frå seniorar med livserfaring og sans for både saus og song. Det dansast kanskje ikkje så mykje, men smila sit laust – og smil kan òg ha rytme. Eg har kjent meg takksam for både dei som var der, og dei eg tenkte på medan eg vende kjøttet og heldt auge med potetsalaten.

Og det er dette eg har kome fram til, medan sommaren har rusla forbi: Dei beste stundene er ikkje nødvendigvis dei største. Dei er ofte dei mest enkle. Eit spann med lun mjølk frå ei tolmodig ku. Eit jazzriff på ei dansk ølstove. Eit smil over grillen. Dei små mosaikkbitane som til saman utgjer eit liv. For livet, det er kanskje ikkje eit kunstverk du heng på veggen. Det er meir som eit langbord i hagen: nokre bitar er skeive, andre perfekte – men saman blir det eit festmåltid. Og det beste? Sommaren er berre så vidt i gang. Det finst fleire bitar å samle, fleire songar å høyre, fleire kaffikoppar å løfta mot blå himmel. God Sommar!